ΚΥΡΙΑΚΗ Β΄ ΝΗΣΤΕΙΩΝ

ΚΥΡΙΑΚΗ Β΄ ΝΗΣΤΕΙΩΝ

Η Μετάνοια κατά τον Άγιον Γρηγόριο τον Παλαμά

Σήμερα, Κυριακή της δεύτερης εβδομάδος της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής, η Εκκλησία τιμά τον αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, ο οποίος ως κήρυκας της Χάριτος του Θεού  είναι  ένας εκ των μεγαλυτέρων «διδασκάλων της», και της «Ορθοδοξίας φωστήρ».

 Η Εκκλησία τιμά σήμερα τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά και του αποδίδει  αυτήν την εξέχουσα θέση, μέσα στη Μεγάλη Σαρακοστή, διότι, εκτός από μεγάλος διδάσκαλος και υπέρμαχος της θεολογίας, ήταν δυναμικός και τολμηρός ομολογητής της ορθοδόξου πίστεως ενώπιον «αρχών και εξουσιών του αιώνος τούτου». Ομολόγησε, με σθένος την ορθή πίστη, ακόμα και όταν συκοφαντήθηκε, φυλακίστηκε,

ακόμα και όταν τέθηκε η ζωή του σε κίνδυνο θανάτου.

Στην συνείδηση του πληρώματος της Εκκλησίας, τόσο πριν όσο και μετά την κοίμησή του θεωρείτο, ως άγιος. Ιδιαίτερα μετά την μακαρία κοίμησή του, μνημονεύονται πολλά θαύματά του, γι αυτό και έλαβε την προσωνυμία «θαυματουργός», ενώ η μνήμη του διαδόθηκε πολύ γρήγορα. Επίσης χαρακτηρίζεται και ως «νέος Χρυσόστομος», λόγω του μεγάλου όγκου ομιλιών και συγγραμμάτων, που άφησε κληρονομιά .

Η θεολογία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά κάλυψε όλα τα κενά και του παρελθόντος και του μέλλοντος. Ακολουθώντας την γνήσια πατερική παράδοση, δεν αποδέχτηκε την ηθικιστική και τυπολατρική θεώρηση της πνευματικής ζωής, την οποία προσπάθησαν μερικοί θεολόγοι της  Δύσης,  να εισάγουν στον χώρο της Ορθοδοξίας.

Η πατερική παράδοση διδάσκει, ότι η μετάνοια δεν εξαντλείται σε ορισμένες βελτιώσεις της συμπεριφοράς, ούτε σε τύπους και εξωτερικά σχήματα, αλλά αναφέρεται σε μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη αλλαγή της σκέψης και των ενεργειών του ανθρώπου.

Δηλαδή, η μετάνοια δεν είναι μία προσωρινή θλίψη,  από την συναίσθηση της διαπράξεως κάποιας αμαρτίας, αλλά είναι μία μόνιμη πνευματική κατάσταση, σταθερής πορείας του ανθρώπου προς τον Θεό, και συνεχή διάθεση για ανόρθωση, για θεραπεία και άσκηση πνευματικού αγώνα.

Μετάνοια ονομάζεται το νέο φρόνημα. Μετάνοια είναι η νέα πνευματική κατεύθυνση, που πρέπει να συνοδεύει τον άνθρωπο, μέχρι την στιγμή του θανάτου του. Μετάνοια είναι η δυναμική μετάβαση, από την παρά φύση κατάσταση των παθών και της αμαρτίας, στην περιοχή της αρετής και του κατά φύση. Είναι η τελεία αποστροφή της αμαρτίας και πορεία επιστροφής στον Θεό.

Την αλήθεια αυτή επισημαίνει κατ’ επανάληψιν ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. «Μετάνοια, εστί το μισήσαι την αμαρτίαν και αγαπήσαι την αρετήν και εκκλίναι από του κακού και ποιήσαι το αγαθόν», λέγει.  Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό φαίνεται σαφώς, ότι ο Ιερός Πατήρ δεν εκλαμβάνει την μετάνοια, ως ευκαιριακή ή τυπική αλλαγή, αφού την καθορίζει ως οντολογική ανακαίνιση του ανθρώπου. Η μετανοία, δεν περικλείεται στις διαστάσεις μιας στιγμιαίας ή ευκαιριακής ενέργειας, αλλά παραμένει εντός του ανθρώπου, ως  προσωπική αποκάλυψη του Θεού.

Η μετάνοια είναι η αρχή και το τέλος της κατά Χριστόν ζωής. Είναι ο σκοπός της ζωής, και ως εκ τούτου, είναι επόμενο, ότι όλα εξαρτώνται από αυτήν και παίρνουν αξία ή απαξία σε σχέση με αυτήν.

Ένα θεμελιώδες στάδιο, που προηγείται της μετανοίας, είναι η επίγνωση και η συναίσθηση των αμαρτιών, «ήτις μεγάλη εστίν, προς ιλασμόν αφορμή» διδάσκει ο Άγιος Γρηγόριος (Ομιλία 28, P.G. 151, 361C). Ο άνθρωπος, κατά τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, για να περιέλθει σε μετάνοια, πρέπει προηγουμένως, να έλθει σε επίγνωση «των οικείων πλημμελημάτων» και να μεταμεληθεί στο Θεό, στον οποίον καταφεύγει με «καρδία καθαρά»,  με καρδία «συντετριμμένη και τεταπεινωμένην». Όταν ο άνθρωπος με την επίγνωση και την συναίσθηση της αμαρτωλότητος, ελκύσει το έλεος του Θεού, τότε λαμβάνει την άφεσιν των αμαρτιών, δια του Ιερού Μυστηρίου της εξομολογήσεως.

Η μετάνοια, ως νέα αφετηρία, στη ζωή του ανθρώπου, προσφέρει ευεργετικά αποτελέσματα, τα οποία η βιβλική και πατερική σκέψη τα ονομάζει «καρπούς μετανοίας». Ως πρώτο καρπό μετανοίας, ο ιερός πατήρ, υποδεικνύει το Ιερό Μυστήριο της εξομολογήσεως, διότι με την εξομολόγηση επιτυγχάνεται η θεραπεία και η κάθαρση της ψυχής του πιστού και εγκαινιάζεται η νέα «εν Χριστώ ζωή»: «Η των αμαρτιών ουν εξομολόγησις αρχή εστί της καλλιέργειας ταύτης, ταυτόν δε ειπείν της μετανοίας και της ετοιμασίας του δέξασθαι τινά, εν εαυτώ τον σωτήριον σπόρον, τον λόγον του Θεού» (Σοφοκλέους Οικονόμου, Ομιλία ΝΣΤ’, σελ. 201-202).

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (στην 23η ομιλία του) διδάσκει, ότι ο άνθρωπος που ζει αληθινά την μετάνοια, δεν επαναλαμβάνει τις ίδιες αμαρτίες, ούτε προσκολλάται σε φθοροποιές πράξεις και ενέργειες, αλλά αγωνίζεται κατά των παθών, επιδιώκει τις αρετές, προσεύχεται αδιαλείπτως και ποιεί έργα αγάπης και φιλανθρωπίας.

Η πορεία της μεταμέλειας, δια της μετανοίας και της απομακρύνσεως από την δουλεία των παθών, καθώς και της ασκήσεως της αρετής, είναι πορεία των θεουμένων υπάρξεων. Ξεκινώντας από αυτήν την αλήθεια ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς τονίζει, ότι «εάν ο άνθρωπος δεν μπορεί να φθάσει τους Αγίους εις τα μεγάλα και θαυμαστά επιτεύγματα, που τους καταξίωσαν στην ζωή, διότι είναι δύσκολα ή ακατόρθωτα, μπορεί και πρέπει, να προσπαθήσει να ομοιάσει εις τους Αγίους και να ακολουθήσει την πορεία της ζωής τους, ως προς την μετάνοια».

Κατά τον Άγιον Γρηγόριο, επειδή καθημερινά «πολλά πταίομεν άκοντες» μοναδική ελπίδα σωτηρίας, για όλους μας, παραμένει η ανάνηψη και η βίωση του θελήματος του Θεού, δηλαδή, της «διηνεκούς μετανοίας», όπως σημειώνει σε μία Ομιλία του.  (Ομιλία 28, RG. 151.361C).

Λέγει ο σήμερον τιμώμενος μέγας διδάσκαλος και φωστήρας της Ορθοδοξίας, ότι αν ο άνθρωπος ευρίσκεται σε κατάσταση  «διηνεκούς μετανοία», τότε εγκαθίσταται στην ψυχή του ο θησαυρός της αληθούς και αυθεντικής ευσεβείας και ευαρεστώντας τον Θεό, δέχεται τις ευεργεσίες Του, που είναι η «κατά χάριν» Θέωσις και η αγιότητα.

Πρωτ. Γεώργιος Σούλος