Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Του Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Σούλου

Ο μήνας Σεπτέμβριος είναι ο πρώτος μήνας του εκκλησιαστικού έτους και είναι αφιερωμένος στο Σταυρό του Κυρίου μας. Στις 14 Σεπτεμβρίου γιορτάζουμε την ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Έτσι σ’ όλο το μήνα το θέμα του Σταυρού κυριαρχεί στα αναγνώσματα και στους ύμνους των ακολουθιών. Ο Σταυρός του Κυρίου είναι το σύμβολο θυσίας και αγιασμού και μαζί με την Ανάσταση συναποτελεί τους πυλώνες, πάνω στους οποίους στηρίζεται η ζωή των πιστών χριστιανών.

Η Ανάσταση έπεται και προϋποθέτει το Σταυρό και ο Σταυρός προμηνύει την Ανάσταση. Χωρίς Σταυρό δεν γίνεται Ανάσταση. Πάνω σε αυτές τις αρχές στηρίζεται η θεολογία του Σταυρού και είναι σπουδαία η σημασία του για τη ζωή της Εκκλησίας. Δηλαδή, ο άνθρωπος θα δικαιωθεί ή θα κατακριθεί, ανάλογα με το πόσο θεοκεντρικά και θεολογικά βίωσε το Μυστήριο του Σταυρού.

Διότι ο προπτωτικός άνθρωπος ήταν συνδεδεμένος, εξ’ αρχής, υπαρκτικά με το Θεό, που είναι κατά τη θεολογία του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, «Φύσις μακαρία, απαθής και αγαθή». Γι' αυτό το λόγο και ο άνθρωπος, ως τότε, ήταν μακάριος και απαθής και πέρα από κάθε τι, που μπορούσε να του επιφέρει θλίψη ή πόνο. Στην μεταπτωτική του όμως βιωτή, η θλίψη και ο πόνος κυριαρχεί και γι’ αυτό σηκώνει καθημερινά  σταυρό.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, αποφαίνεται χαρακτηριστικά: «Οι άνθρωποι, ώσπερ άγγελοι διητώντο εν τω παραδείσω». Οι άνθρωποι δηλαδή, ζούσαν αγγελική βιωτή μέσα στον παράδεισο. Με το προπατορικό αμάρτημα που κατά τον άγιο Ιουστίνο (Πόποβιτς), δεν ήταν τίποτε άλλο παρά «η προσπάθεια του ανθρώπου να γίνει Θεός χωρίς Θεό και εναντίον του Θεού», με συνέπεια να  εισχωρήσει στη ζωή του μεταπτωτικού ανθρώπου η τραγική πραγματικότητα του οντολογικού δυϊσμού, των παθών, των θλίψεων και τέλος ο θάνατος.

Ο άνθρωπος βιώνει πλέον μια άλλη πραγματικότητα, την πραγματικότητα του Σταυρού. Ο Μέγας Βασίλειος, επισημαίνοντας αυτή την πραγματικότητα, θα πει χαρακτηριστικά: «Μηδενός των ανθρώπων ο βίος όλος μακάριος εστίν. Το γαρ διά παντός ευ πράττειν, μόνον Θεού εστίν». Δηλαδή, κανενός πλέον ανθρώπου η ζωή δεν είναι ταυτόσημη με τη διαρκή χαρά και την ευτυχία, αλλά μάλλον είναι ζυμωμένη με τον πόνο και τις θλίψεις. Μόνο ο Θεός, όντας απαθής, βιώνει μια κατάσταση διαρκούς χαράς και μακαριότητας.

Η πραγματικότητα του Σταυρού στην Ορθόδοξη Πατερική Θεολογία, έχει διάφορες πτυχές. Σημαντική πτυχή της είναι ο σωματικός και ο ψυχικός πόνος. Ο σωματικός πόνος προέρχεται από αρρώστιες, ατυχήματα κ.ά., ενώ ο ψυχικός προκαλείται από τη βίωση της απόρριψης, της αχαριστίας, της κακής συμπεριφοράς, της μοναξιάς κ.λπ. Είναι γεγονός, πως στις μέρες μας, πλήθυναν οι περιπτώσεις ανθρώπων που υποφέρουν από κάθε λογής ανίατες αρρώστιες.

Επιπρόσθετα, παρατηρείται μια έξαρση των ψυχικών νοσημάτων, με αποτέλεσμα να γίνεται λόγος ακόμη και για έφηβους και για παιδιά με έντονα ψυχολογικά προβλήματα, που προκύπτουν από το σύγχρονο τρόπο ζωής, που έχει να κάνει με τον ανταγωνισμό και τον παραγκωνισμό του ανθρωπίνου προσώπου. Και στις δύο περιπτώσεις ο Σταυρός της ασθένειας (σωματικής ή ψυχικής), γίνεται κατά την Πατερική Θεολογία, «Παιδεία ομολογουμένη». Έτσι, ο άνθρωπος που δέχεται το Σταυρό του πόνου και στις δύο όψεις του, θεοπρεπώς και αξιοπρεπώς λογίζεται κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας μιμητής Χριστού.

Λέγει χαρακτηριστικά ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος: «Σκοπήσωμεν, πώς τον θεόν δοξάσωμεν. Δοξάζεται δε Ούτος δια του Σταυρού, ήτοι δια του πόνου, των θλίψεων, των ασθενειών. Εάν γαρ ταύτα πάντα εν υπομονή πολλή υποφέρωμεν, τα του Χριστού παθήματα μιμούμεθα και ούτω γινόμεθα Υιοί Θεού χάριτι και συγκληρονόμοι Χριστού». Ας δούμε, λέγει ο ιερός Πατήρ, πώς δοξάζεται ο Θεός. Δοξάζεται με το Σταυρό, δηλαδή τον πόνο, τις θλίψεις, τις αρρώστιες. Αν λοιπόν δεχτούμε αυτού του είδους το Σταυρό με υπομονή, τότε γινόμαστε μέτοχοι των παθών του Χριστού, είμαστε παιδιά του Θεού κατά χάρη και συγκληρονόμοι Χριστού.

Οι Χριστιανοί δεν χαίρονται ασφαλώς στις αρρώστιες και στον πόνο, αλλά και δεν απελπίζονται, καθώς διδάσκει ο Μέγας Αθανάσιος ότι: «Εκ του συσταυρωθήναι εστίν, το συμβασιλεύσαι και συνδοξασθήναι».

Ο απόστολος των Εθνών Παύλος, ο πρώτος θεολόγος του Σταυρού, τονίζει στις επιστολές του, ότι ο Σταυρός του Χριστού είναι γι΄ αυτόν και για την Εκκλησία καύχηση: «εμοί δε μη γένοιτο καυχάσθαι ει μη εν τω σταυρώ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού» (Γαλ.6,13). Ο Κύριος της δόξης «υπό χειρών ανόμων» καρφώθηκε επάνω στο ξύλο του Σταυρού, για να υποστεί το επώδυνο μαρτύριο της σταυρώσεως και να πεθάνει, σαν κακούργος. Αλλ’  όμως η ανθρώπινη αυτή κακουργία, εξ αιτίας της άμετρης θείας αγάπης, λειτούργησε ευεργετικά, για το θεοκτόνο ανθρώπινο γένος, «συνίστησι δε την εαυτού αγάπην εις ημάς ο Θεός, ότι αμαρτωλών όντων ημών Χριστός υπέρ ημών απέθανε. Πολλώ ουν μάλλον δικαιοθέντες νυν εν τω αίματι αυτού σωθησόμεθα δι’ αυτού από της οργής. Ει γαρ εχθροί όντες κατηλλάγημεν τω Θεώ διά του θανάτου του υιού αυτού, πολλώ μάλλον καταλλαγέντες σωθησόμεθα εν τη ζωή αυτού» (Ρωμ.5,8-10).

Έκτοτε ο Σταυρός από μέσο θανατώσεως μεταβλήθηκε σε ακένωτη πηγή ζωής και από αποκρουστικό και απαίσιο όργανο των δημίων, έγινε φωτεινό σύμβολο και δίαυλος ευλογιών, καθώς και από ξύλο πόνου και ωδίνων κατέστη καταφύγιο ανάπαυσης και χαράς.

Ο Θεός, ως η απόλυτη αγάπη, αντί εκδίκησης ανταπέδωσε στον άνθρωπο ευσπλαχνία και του δώρισε τη λύτρωση από τα πικρά δεσμά της αμαρτίας και του κακού και του χάρισε την αιώνια ζωή. Σύμφωνα με την υψηλή θεολογία του Αποστόλου Παύλου ο Σταυρός του Χριστού, από ατιμωτικό και φρικτό φονικό όργανο θανατώσεως των κακούργων ανθρώπων, μετεβλήθη, μετά το σταυρικό θάνατο του Κυρίου, σύμβολο σωτηρίας, και πηγή αγιασμού. Η δύναμη, λοιπόν, του Σταυρού έγκειται στην ακένωτη αγάπη του Θεού, η οποία διοχετεύεται πλέον στην ανθρωπότητα και σε ολόκληρη τη δημιουργία μέσω του Σταυρού.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας έχοντας υπόψη τους αυτή τη μεγάλη αλήθεια διατύπωσαν την περίφημη θεολογία του Σταυρού. Το ιερότατο αυτό σύμβολο είναι πια συνυφασμένο με τον Ιησού Χριστό. Από Εκείνον αντλεί την ανίκητη δύναμή Του, τον αγιασμό και τη χάρη. Γι’ αυτό και δεν είναι ειδωλολατρία όταν προσκυνείται από τους πιστούς, διότι προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού, σημαίνει προσκύνηση του ιδίου του Χριστού, του Οποίου είναι το σημείο και η ενθύμηση της απολυτρωτικής Του θυσίας.

Ο Σταυρός του Χριστού αποτελεί πλέον την ενοποιό δύναμη της ανθρωπότητας. Μέσα σε αυτή τη θεώρηση η νέα εν Χριστώ ανθρώπινη κοινωνία έχει διαφορετική υφή από τις προχριστιανικές και στις μη χριστιανικές κοινωνίες. Η ενοποιός δύναμη του Σταυρού του Χριστού αδελφοποιεί τους ανθρώπους, δημιουργώντας την κοινωνία της αγάπης, της αδελφοσύνης, της δικαιοσύνης και της ειρήνης.
Το σύμβολο του Τιμίου Σταυρού είναι η δύναμη κατά των αντίθεων δυνάμεων. Η Εκκλησία μας ψάλλει θριαμβευτικά: «Κύριε όπλον κατά του διαβόλου τον σταυρόν Σου ημίν δέδωκας, φρύττει γαρ και τρέμει μη φέρων καθοράν αυτού την δύναμιν, ότι νεκρούς ανιστά και θάνατον κατήργησεν».

Το σύμβολο του Τιμίου Σταυρού είναι το θαυμαστό φυλακτήριο των πιστών. Δεν υπάρχει αγιαστική πράξη της Εκκλησίας μας, που να μην σταυρώνονται οι πιστοί, δεν υπάρχει στιγμή προσευχής, που να μην ποιούμε το σημείο του Σταυρού. Δεν υπάρχει δύσκολη στιγμή που να μην αγιάζουμε το σώμα μας, με το σημείο του Σταυρού, για να θωρακιζόμαστε έτσι κατά των δυνάμεων του κακού. Ο Τίμιος Σταυρός αντικατέστησε όλα τα δεισιδαίμονα και αναποτελεσματικά φυλακτήρια του παρελθόντος. Οι πιστοί φορούν τον Σταυρό με ευλάβεια και πίστη, ως πολύτιμο και αποτελεσματικό φυλακτήριο κατά του κακού, αλλά και ως ομολογία της πίστης τους στην μεγάλη απολυτρωτική θυσία του Χριστού.

Η κατάσταση της κατάνυξης και της χαρμολύπης που δημιουργεί στην ψυχή μας η παρουσία και η θέα του Τιμίου Σταυρού μας κάνει να υπομένουμε με καρτερία και υπομονή τα προβλήματα της ζωής. Υπομένουμε τον προσωπικό μας σταυρό, διότι ελπίζουμε στην αναμενόμενη ανάσταση, μεταφορικά και κυριολεκτικά.

Η ελληνορθόδοξη παράδοσή μας ακολουθεί την παύλειο αρχή, η οποία διδάσκει ότι: «ει δε απεθάνομεν συν Χριστώ, πιστεύομεν ότι και συζήσομεν αυτώ, ειδότες, ότι Χριστός εγερθείς εκ νεκρών ουκέτι αποθνήσκει, θάνατος αυτού ουκέτι κυριεύει» (Ρωμ.6:8-9). Για να μπορεί όμως ο άνθρωπος να λάβει τον θείο αγιασμό, μέσω του Σταυρού, είναι απαραίτητο να πιστέψει στο Λυτρωτή Χριστό και στην σταυρική απολυτρωτική Του Θυσία. Επίσης πρέπει να σταυρώσει και αυτός τον εαυτό του, όπως και ο Χριστός, να συσταυρωθεί μαζί Του, πρέπει να σταυρώσει ο άνθρωπος, όχι το σώμα του, αλλά τον αμαρτωλό και κακό εαυτό του, «ταις του βίου ηδοναίς», όπως προτρέπει ο ιερός υμνογράφος της Μ. Εβδομάδος. «ίνα και συζήσωμεν αυτώ (τω Χριστώ)».

Η μεγάλη εορτή της Παγκοσμίου Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, που με λαμπρότητα και ευφροσύνη ψυχής εορτάζουμε και φέτος, την 14^η Σεπτεμβρίου, είναι μια ακόμα ευκαιρία, για όλους μας, να αναλογισθούμε τις άπειρες δωρεές του Θεού στη ζωή μας. Να στρέψουμε το βλέμμα μας στον Σταυρό του Κυρίου, προκειμένου να φωτίσουμε τον νουν και την καρδία μας και να διαλύσουμε το σκοτεινό έρεβος των αμαρτιών της ψυχής μας. Δεν μας απομένει καμία άλλη ελπίδα. Ή αποδεχόμαστε τη λυτρωτική δύναμη του Σταυρού του Χριστού και σωζόμαστε, ή παραμένουμε δούλοι της αμαρτίας και φορείς του κακού και χανόμαστε. Η πρόσκληση προς τη λύτρωσή μας είναι  πάντα ανοιχτή, αρκεί να πάρουμε τη μεγάλη απόφαση και να την αποδεχτούμε, λέγοντες το: «Σταυρέ του Χριστού σκέπε, φρούρει, φύλαττε τους δούλους σου».